Opublikowano: 31 maja 2022
Istnieje wiele tez na temat mechanizmów powstawania uzależnień. Jedną z nich jest założenie wskazujące na istotę posiadania określonych cech charakteru w aspekcie posiadania tendencji do rozwoju nałogu i uzależnienia. Obecnie środowisko medyczne i terapeutyczne nie do końca uznaje jej prawdziwość, przy czym sama obecność rozwiniętego uzależnienia znacząco wpływa na zmianę osobowości.
Czym jest osobowość?
Najprościej rzecz ujmując, osobowość to zbiór funkcji psychicznych i zachowań posiadanych przez człowieka. Każdy z nich wyróżnia się indywidualnym zbiorem tych elementów, tworząc indywidualną, unikalną osobowość.
Od wieków jednym z głównych zainteresowań jest właśnie osobowość. Przez lata powstawały kolejne teorie ją wyjaśniające. Kluczowe są tutaj takie aspekty jak: różnice indywidualne, rozwój osobowości od chwili narodzin do późnej starości, przyczyny, natura oraz możliwości leczenia powstałych zaburzeń psychicznych.
Teoria osobowości według Hipokratesa
Za najstarszą teorię osobowości uważa się tą opracowaną przez antycznego greckiego lekarza – Hipokratesa. Jest to tzw. teoria humoralna. Mianem „humorów” nazywał on płyny znajdujące się w ludzkim ciele. Według Hipokratesa, ich wzajemne proporcje decydowały o określonym usposobieniu. Wyszczególnił cztery typy osobowości:
- Sangwinik – przewaga krwi – człowiek energiczny, optymista,
- Flegmatyk – przewaga flegmy i śluzu – osoba powolna,
- Choleryk – przewaga żółci – osoba wybuchowa,
- Melancholik – przewaga czarnej żółci – osoba depresyjna, smutna, zamyślona.
Opracowanie Hipokratesa wywarło znaczący wpływ na ludność zachodnich terenów Europy w średniowieczu i renesansie. Przykładem mogą być odwołania do jego teorii w dziełach Szekspira. Co więcej, do tej pory jego propozycje funkcjonują w języku potocznym.
Warto jednak pochylić się na bardziej współczesnymi teoriami. W wieku XX popularne były teoria psychoynamiczna, teoria fenomenologiczna, a także teoria behawioralna.
Podatność na nałogi a osobowość
Psycholodzy od dłuższego czasu prowadzą dyskusje na temat istnienia nałogowej osobowości. Do niedawna zdania na gruncie nauki były podzielone. Aktualnie udowodniono, że uzależnienie rozwija się pod wpływem wielu zmiennych i czynników. Tym samym jednoznacznie stwierdzono, że nie można określić, czy osoba posiadająca określoną osobowość będzie w przyszłości cierpieć z powodu choroby alkoholowej. Zdaniem terapeutów na co dzień zajmujących się tematyką uzależnień, uogólnienia na tym polu mogą sprawić więcej szkód niż pożytku. Tym samym, chcąc skutecznie zwalczyć alkoholizm, należy na problem spojrzeć indywidualnie i całościowo, uwzględniając cechy danej osoby.
Jakie są cechy osobowości nałogowej?
Osoby obawiające się rozwinięcia u siebie uzależnienia od substancji psychoaktywnych nierzadką dążą do odnalezienia u siebie określonych cech, jakie mogą charakteryzować nałogową osobowość. Poszukują sprawdzonych rozwiązań pozwalających na uwolnienie się od łatki osoby uzależnionej. Często także szukają powodu, aby nigdy nie sięgnąć po określone substancje i produkty. Życie i realny świat pokazuje jednak, iż opisane strategie są efektem mieszaniny faktów i mitów.
Substancje psychoaktywne – jak mogą wpływać na osoby z zaburzeniami psychicznymi?
Okazuje się, u niektórych osób i w niektórych przypadkach, ryzyko wystąpienia późniejszego uzależnienia może być wyższe. Zwykle sytuacja ta dotyczy osób z zaburzeniami psychicznymi, takimi jak np. wykazywaniem skłonności do zachowań obsesyjno-kompulsywnych. Warto jednak mieć na uwadze, że sama obecność zaburzenia lub skłonność do jego wystąpienia nie przesądza pewnego rozwinięcia się uzależnienia lub nałogu w przyszłości. Niemniej jednak dobrym pomysłem jest zachowanie pełnej abstynencji, a jeżeli nie jest to możliwe, to przydatna będzie samokontrola oraz sięganie po napoje procentowe z rozwagą, zdrowym rozsądkiem i pewnym ograniczeniem. W szczególny sposób dotyczy to osób korzystających z leczenia farmakologicznego. Zarówno alkohol, jak i inne używki w znaczący sposób wpływają na ośrodkowy układ nerwowy. Dodatkowo wykazują tendencje do wchodzenia w reakcje z określonymi grupami leków, np. psychotropowymi. W rezultacie może dojść do pogłębiania się posiadanego zaburzenia, czego efektem może być zagrożenie życia.
Czy nałóg może zmienić osobowość?
Nie ma wątpliwości, że osobowość zmienia się pod wpływem rozwijającego się nałogu. Dzieje się tak ze względu na brak umiejętności identyfikowania się ze swoimi emocjami przez osoby uzależnione. Takie osoby dokonują wszelkich starań umożliwiających im ukrycie swojego strachu, wrażliwości, potrzeby miłości, czy też akceptacji. Natomiast stosują przykrywkę złości, wrogości i agresji. Częstą praktyką jest tutaj negowanie własnych uczuć lub brak postępowania w zgodzie ze sobą. Zaistniała sytuacja jest czynnikiem powstania wewnętrznego konfliktu. Człowiek zaczyna poszukiwać czegoś, co chociaż na moment pozwala poczuć się lepiej. Niestety częstą strategią jest tutaj sięganie po używki, traktowane jako narzędzie regulujące emocje, co w konsekwencji warunkuje powstanie nałogu, np. alkoholizmu. Wraz z rozwojem problemu alkoholowego taka osoba stopniowo coraz bardziej zamyka się w sobie, staje się niedostępna dla innych ludzi, alienuje się i popada w samotność. W jej umyśle tworzy się nieprawdziwe przekonanie, że nie jest rozumiana przez innych. Sięgając na pocieszenie po napoje alkoholowe, tłumaczy sobie, że przyczyną takiego zachowania są życiowe problemy, ciężkie do zniesienia. Co ważne – taka osoba zupełnie nie zwraca uwagi na fakt, iż to właśnie alkohol jest źródłem tych problemów, a samo uzależnienie dodatkowo je potęguje.
Wyjście z uzależnienia – proces, który trwa
Proces zdrowienia z choroby alkoholowej, podobnie z resztą jak w przypadku każdego innego uzależnienia, jest procesem długotrwałym i nie ma większego znaczenia, czy człowiek uzależniony jest od pewnej substancji, czy też czynności (np. hazard, seksoholizm, pracoholizm). Aby wydostać się ze szponów nałogu warto skorzystać z pomocy drugiego człowieka. W tym przypadku jest to terapeuta. Należy jednak mieć na uwadze, że podczas procesu leczenia odwykowego, osobowość Pacjenta jest chwiejna i zmienia się pod wpływem różnych czynników. Odstawienie jakichkolwiek używek, w tym alkoholu, wiąże się z psychoterapią, a niejednokrotnie także włączeniem leków. Takie czynniki nigdy nie będą obojętne dla sposobu postrzegania siebie i świata. Często Pacjent emanuje spokojem i opanowaniem, jednak podczas rozmowy wyczuwalny jest pewien dystans, który jest normalnym mechanizmem obronnym. Człowiek próbuje chronić wrażliwą część siebie. Znane są także przypadki wystąpienia tików nerwowych oraz zachowań, które wcześniej się nie pojawiały. Z kolei inne jednostki nagle zaczynają reagować awersją do poszczególnych smaków, zapachów, a także dźwięków – ogólnie mówiąc: wszystkiego, co się źle kojarzy. To także jest naturalne.
Świadomość omawianych zmian jest istotna, ponieważ warunkuje odpowiednie przygotowanie na pierwsze spotkanie z rodziną po zakończeniu leczenia i terapii w centrum uzależnień. Najgorszym rozwiązaniem jest tutaj odwrócenie się od takiej osoby z powodu inności i zmian, jakie w niej nastąpiły. Przecież zmiany są charakterystyczne dla ludzkiej osobowości. Każdy zmienia się pod wpływem kolejnych wydarzeń i doświadczeń. Należy po prostu poznać się od nowa.